Badania – podział wg. rzek

Termin i miejsce badania:

1-2 czerwiec 2002 r. – okolice Leska.

Warunki:

31 maj, 1 czerwiec woda wysoka mętna.

2 czerwiec woda czysta.

Trzydziestego maja w Bieszczadach były obfite opady deszczu, w wyniku których następnego dnia woda była mętna. Później były już tylko niewielkie opady, ale temperatura powietrza pozostała niska, było pochmurno i momentami (zwłaszcza wieczorem) wiał bardzo silny wiatr.

Wyniki badania:

Zawartość żołądków 22 lipieni i 2 pstrągów potokowych.

(skróty: l – larwa, p – poczwarka, pp – pływająca poczwarka chruścika, k –kokon, d – domek chruścika, wyl – wylinka larwalna lub poczwarki, im – imago).

Chruściki:

Hydropsychidae l – 80

Hydropsychidae pp – 15

Hydropsychidae wyl – 12

Lepidostoma hirtum l – 53

Agapetus l – 317

Agapetus ochripes p – 2

Agapetus ochripes pp – 91

Agapetus ochripes im – 1

Sericostoma personatum l – 2

Sericostoma personatum d – 9

Sericostoma personatum pp – 17

Sericostoma personatum wyl – 1

Psychomyia pusilla l – 55

Psychomyia pusilla pp – 23

Psychomyia pusilla im – 1

Hydroptilidae l – 38

Jętki:

Ephemerella mucronata l – 41

Ephemerella mucronata wyl – 23

Ephemerella mucronata sub – 29

Baetis l – 75

Baetis im – 6

Ephemera l – 3

Ephemera wyl – 6

Ephemera im – 1

Muchówki:

Chironomidae l – 257

Chironomidae p – 200

Chironomidae im – 1

Simuliidae l – 11

Simuliidae im – 15

Erpobdella l – 26

Skorupiaki:

Gammaridae – 537

Mięczaki:

Ancylus fluviatilis – 12

Bezkręgowce lądowe:

Diptera im – 10

Odżywianie się ryb:

1. Zawartość żołądków lipieni wskazuje, że ryby odżywiały się szerokim wachlarzem organizmów. Wyraźnie widoczne jest jednak żerowanie na dwóch grupach bezkręgowców:

– Pobieranych z dna, albo tu nad nim: kiełże (Gammaridae), larwy chruścików domkowych Goeridae, Agapetus, Anabolia nervosa, Lepidostoma hirtum, puste domki chruścików oraz mięczaki.

– Pobieranie wylatujących chruścików: pływające poczwarki Hydropsychidae i Sericostoma personatum (obydwa stosunkowo duże, w granicach 10-15 mm długości), oraz Agapetus ochripes i Psychomyia pusilla (obydwa malutkie, w granicach 4-8 mm).

W żołądkach lipieni było razem 145 pływających poczwarek chruścików i tylko 6 imagines.

U pstrągów były odpowiednio – 1 pływająca poczwarka i około 33 niezidentyfikowane imagines (te ostatnie prawdopodobnie zostały zjedzone poprzedniego dnia wieczorem).

Potwierdza to moje dotychczasowe obserwacje z innych wód, że w czasie wylotu chruścików imagines raczej rzadko staja się ofiarami ryb (zbyt szybko przeobrażają się i nie są dostępne dla ryb).

2. Zwraca uwagę stosunkowo duża liczba wylinek chruścików i jętek (48 u pstrągów i lipieni, choć te liczbę należy uznać za przybliżona – wylinki są trudne do policzenia z uwagi na rozkład enzymatyczny). W zasadzie wszystkie należały do dużych gatunków chruścików i jętek.

3. W żołądkach było kilka poczwarek chruścików w swych domkach (osobniki, które nie zakończyły jeszcze procesu przeobrażenia w imago). Z zasady bardzo rzadko staja się one ofiarami ryb, gdyż domki poczwarek są mocno przytwierdzone do podłoża.

Obserwacje i wnioski wędkarskie:

1. Wyniki wędkarskie były bardzo dobre. Zwłaszcza po przeczyszczeniu się wody, ryby brały wyśmienicie. Dobre wyniki przynosiło łowienie na niewielkie nimfy, swobodnie spływające w wodzie.

2. Ryby najlepiej żerowały wieczorem, mimo fatalnej pogody (wiał silny i zimny wiatr). Wynikało to z intensywnego żerowania ryb na chruścikach. Lipienie bardzo głośno zbierały te owady, które szybko podpływały do powierzchni i po wylocie stawały się już niedostępne dla ryb. Można to było łatwo mylnie zinterpretować jako żerowanie do suszu.

Wówczas bardzo dobre wyniki przynosiło łowienie na niewielka mokra muszkę.

3. Przedstawione tu dane potwierdzają wcześniejsze obserwacje poczynione w latach 1993-1995, że w Sanie żerowanie powierzchniowe lipieni nie jest intensywne. Przeczy to więc powszechnym obiegowym poglądom w tym względzie. Połowu na sucha muszkę, mimo niewątpliwej skuteczności tej metody, nie należy w tej sytuacji wiązać z intensywnym żerowaniem powierzchniowym ryb, choć pojedyncze ryby mogą zbierać wiele owadów spływających na wodzie.

Pełne i szczegółowe wyniki badania dostępne w P&L nr 26.

źródło P&L nr 26, aut. Stanisław Cios

tekst umieszczony za zgodą autora

opracowanie Krystian Niemy

Termin oraz miejsce badania:

20-21 czerwca 2003 r. – okolice Leska.

Warunki:

Chłodno, wiał silny wiatr.

W godzinach 10.00-11.00 w okolicy Leska płynęła podwyższona i nieco mętna woda, w związku z upustem na zaporze. Przez resztę dnia woda była niska i czysta.

Wyniki badania:

Zawartość żołądków 27 lipieni i 2 pstrągów potokowych.

(skróty: l – larwa, p – poczwarka, pp – pływająca poczwarka chruścika, k – kokon, s – subimago, im – imago, w – wylinka)

Chruściki:

Hydropsychidae l – 109

Hydropsychidae pp – 2

Rhyacophila l – 1

Rhyacophila p – 5

Rhyacophila k – 3

Lepidostoma hirtum l – 17

Limnephilidae l – 33

Psychomyia pusilla l – 86

P. pusilla p – 3

P. pusilla pp – 96

P. pusilla im – 2

P. pusilla im – 9

Hydroptilidae l – 16

Agapetus l – 126

Sericostoma pp – 24

Jętki:

Baetis l – 93

Baetis s – 10

Baetis im – 1

Baetis im – 1

Ephemerella l – 34

Ephemerella s – 21

Ephemerella im – 1

Ephemera l – 14

Ephemera w – 3

Ephemera s – 1

Muchówki:

Chironomidae (ochotki) l – 151

Chironomidae p – 100

Kiełże:

Gammarus – 333

Ślimaki:

Ancylus fluviatilis – 73

Odżywianie się ryb:

1. Generalnie żerowanie ryb nie było intensywne. W żołądkach było raczej niewiele (41 i 65) ofiar na dzień, w dodatku głównie niewielkich wymiarów. Dotyczy to nie tylko lipieni, ale także – a może nawet jeszcze bardziej – pstrągów.

2. Interesująca jest obecność kilku poczwarek chruścików Rhyacophila i Psychomyia pusilla, które były jeszcze w swoich kokonach. Z zasady poczwarki chruścików bardzo rzadko staja się ofiarami ryb, ponieważ są dobrze zabezpieczone w domku lub specjalnej konstrukcji mocno przytwierdzonej do kamienia lub innego przedmiotu na dnie. Ich obecność w żołądkach ryb należy wiązać z podwyższona woda.

3. W zasadzie nie widać istotnej różnicy w pokarmie lipieni złowionych w obu turach, choć połów odbywał się w różnych porach dnia. Zadziwiająca jest nawet większa liczba wylatujących chruścików w godzinach południowych (m.in. Hydropsyche, P. pusilla,

Sericostoma) – 93, w porównaniu do 40 wieczorem, mimo, że z zasady wylot imago zachodzi w godzinach wieczornych i nocnych. Niska temperatura wody w Sanie może wiec sprzyjać całodobowej aktywności wielu bezkręgowców.

4. Lipienie pobierały dużo pokarmu z dna. Wskazuje na to obecność licznych chruścików Agapetus, Goeridae i Limnephilidae (ich domki zawierały głównie kamyki), a także ślimaków przytulików.

5. Porównanie średniej liczby ofiar z początku czerwca (lipienie – 92; pstrągi – 581), z danymi z początku trzeciej dekady tego miesiąca (lipienie – 52; pstrągi – 9), wydaje się wskazywać na stopniowe zmniejszenie intensywności żerowania ryb w miarę upływu czasu. Było to równie widoczne na wodzie – 20 i 21 czerwca w ciągu dnia i wieczorem lipienie nie były tak aktywne, jak na początku czerwca 2002 r.

6. Porównując obecne dane z materiałem z początku czerwca, można dostrzec mniejsza role chruścików z rodzaju Agapetus, ochotek i kiełży. Większe natomiast jest znaczenie ślimaka przytulika (Ancylus fluviatilis) i chruścika P. pusilla (wylatuje głównie w środku lata).

7. Zwraca uwagę duża ilość samic (9 i 2) chruścika P. pusilla (imagines maja długość ciała około 5-7 mm, a barwa odwłoka jest ceglasta). Potwierdzone są wcześniejsze obserwacje z Soły i Sanu (P&L nr 19 i 26), że zjadane są głównie samice tego chruścika.

Wnioski wędkarskie:

1. Szeroka gama ofiar, zarówno pod względem wielkości (od malutkich ochotek do pijawek i jętek majowych o długości 2-3 cm), jak i ubarwienia, wskazuje, że lipienie z Sanu raczej nie wykazują „selektywności” podczas żerowania.

2. Żerowanie powierzchniowe lipieni było raczej słabe. Pierwszego dnia, kiedy łowiono równie wieczorem, ofiary zebrane z powierzchni wody (czyli wszystkie subimagines, imagines i bezkręgowce lądowe) stanowiły co najwyżej 5.9% (34 na 573) łącznej liczby ofiar.

Drugiego dnia te ofiary stanowiły maksymalnie zaledwie 1.8% (15 na 846). Połów na sucha muszkę powinien przynosić wiec lepsze wyniki wieczorem, choć i tak z pewnością bardziej skuteczna powinna być teoretycznie nimfa, przynajmniej z punktu widzenia żerowania ryb w toni.

Potwierdzają się wcześniejsze obserwacje, że wbrew obiegowym poglądom, u lipieni z Sanu żerowanie powierzchniowe nie odgrywa większej roli. Liczba możliwych ofiar zebranych z powierzchni wody na początku czerwca wynosiła co najwyżej 3% (60 na 2024), a we wrześniu – 5%.

Pełne i szczegółowe wyniki badania dostępne w P&L nr 28.

źródło P&L nr 28, aut. Stanisław Cios
tekst umieszczony za zgodą autora
opracowanie Krystian Niemy

Termin i warunki badania:

– 11-12 czerwca 2004 r. – Woda niska.

– 7-8 lipca 2004 r.

– 25-26 czerwca 2005 r. – Po dłuższym okresie wysokiej wody jej poziom szybko opadł, a temperatura powietrza podniosła się do około 30ºC.

– 12-16 lipca 2005 r. – Poziom wody się wahał, z związku ze zmianami w pracy elektrowni i częstymi burzami. Temperatura powietrza około 20-25ºC.

Wyniki badania:

Zawartość żołądków 37 lipieni złowionych w Sanie koło Leska.

(skróty: l – larwa, d – domki, dp – domki poczwarki, k – kokon, p – poczwarka, pp – pływająca poczwarka chruścika, sub – subimago, im – imago).

Chruściki:

Rhyacophila l – 26

Rhyacophila k+p – 5

Rhyacophila pp – 8

Glossosomatidae l – 189

G. intermedium l – 207

A. fuscipes l – 15

A. fuscipes pp – 1

Hydropsyche l – 56

Hydropsyche pp – 458

H. incognita l – 117

H. incognita pp – 334

Lepidostoma hirtum l – 45

Psychomyia pusilla l – 242

P. pusilla pp – 4

P. pusilla im – 4

Hydroptila l – 13

Sericostoma l – 23

Sericostoma d – 3

Sericostoma p – 1

Sericostoma pp – 40

Limnephilidae l – 74

Allogamus auricollis l – 36

Micrasema setiferum pp – 12

Leptoceridae l – 2

Leptoceridae d – 10

Leptoceridae p – 1

Athripsodes cinereus l – 10

A. cinereus d – 1

Jętki:

Baetis l – 179

Baetis sub – 24

Baetis im – 66

Leptophlebiidae l – 14

Leptophlebiidae sub – 4

Ephemerellidae l – 30

Ephemerellidae wyl – 8

Ephemerellidae sub – 1

Torleya major l – 172

Heptageniidae l – 11

Muchówki:

Chironomidae (ochotki) l – 730

Chironomidae p – 455

Chironomidae im – 11

Simuliidae (meszki) l – 23

Simuliidae im – 15

Gammarus (Kiełże) – 967

Erpobdella (pijawki) – 5

Hydracarina (wodopójki) – 19

Ślimaki:

Ancylus fluviatilis – 78

Bezkregowce lądowe:

Formicidae (mrówki) – 108

Aphididae (mszyce) – 65

Uwagi o odżywianiu się ryb:

1. 11-12 czerwca ryby żerowały intensywnie, na co wskazuje wysoka średnia liczba ofiar (186) i ich duże wymiary (zwłaszcza wylatujących chruścików Hydropsychidae). Warto zwrócić uwagę, że średnia liczba ofiar jest prawie dwukrotnie wyższa w dwóch częściach porannych (222 i 202), niż w popołudniowej (tylko 119).

Co prawda cześć pokarmu mogła pochodzić z wieczoru poprzedniego dnia, ale nie zmienia to wniosku, że generalnie lipienie żerują głównie w ciągu dnia, a nie o świcie i zmierzchu.

W pozostałych okresach żerowanie ryb było słabsze, co widać w mniejszej liczbie ofiar (średnio 87, 76 i 36), a także w ich mniejszych wymiarach (największymi ofiarami były kiełże i chruściki Lepidostoma hirtum).

2. Chruściki Glo­ssosomatidae (głównie Glossosoma intermedium). Niezwykle interesujące jest występowanie larw tych chruścików w 2004 r. Spośród 393 osobników jedynie 6 było z domkiem.

11-12 czerwca pojawiły się prawie wyłącznie larwy bez domków, w dodatku w dużej liczbie. Moim zdaniem można to wytłumaczyć obniżeniem się poziomu wody.

Otóż chruściki z rodziny Glossosomatidae budują charakterystyczne domki z kamyczków. Larwy są małe (ok. 5-7 mm długości), o barwie kremowej lub ceglastej. Przebywają one w nurcie, ale w miejscach o słabszym przepływie wody.

3. Chruściki Hydropsyche. Wylatujące osobniki stanowiły większość pokarmu ryb. Chruściki wylatywały w dzień. Dotychczasowe dane wskazują, że szczyt wylotu Hydropsyche (zwłaszcza dominującego gatunku H. incognita), przypada na pierwsza połowę czerwca.

Nie tylko zbiega się to z intensywnym żerowaniem lipieni, ale można nawet stwierdzić, że te chruściki są głównymi „sprawcami” owego żerowania.

4. Chruścik Lepidostoma hirtum. Występował głównie u jednej ryby złowionej 7 lipca tuż poniżej ujścia Hoczewki. Prawdopodobnie ten chruścik jest najliczniejszy na odcinku od Zwierzynia do ujścia Hoczewki, z uwagi na jego wysokie wymagania środowiskowe

5. Mszyce (Aphididae). Te małe owady z żółtym odwłokiem (kilka osobników było jasnozielonych), występowały głównie u dwóch ryb z 11 i 12 czerwca, w których były 27 i 22 osobniki.

6. Mrówki (Formicidae). Występowały u niektórych ryb, złowionych głównie podczas pierwszej części zawodów 11 czerwca. Największe liczby to: 41, 20 i 19 osobników.

7. Kiełże (Gammarus). Były druga pod względem ważności ofiara, a największe stwierdzone liczby w żołądkach ryb to: 175, 141, 88, 72 i 71 osobników.

8. Przytulik strumieniowy (Ancylus fluviatilis). Ten ślimak występował głównie u dwóch ryb, w których było 36 (11 czerwca) i 15 (8 lipca) osobników.

9. Ochotki (Chironomidae). U niektórych ryb występowały one w dużej liczbie, a największe stwierdzone liczby to 185 larw i 80 poczwarek (w czerwcu).

10. Jętki Baetis. Stosunkowo dużo samic imagines zostało zjedzonych 11-12 czerwca.

11. Jętka Torleya major. Jest charakterystyczna – krepa i pokryta drobnymi zielonkawymi „żyłkami” na całym ciele, co czyni ja rozpoznawalna nawet gołym okiem.

Wnioski wędkarskie:

1. Dotychczas zebrany materiał z Sanu pozwala ocenić charakter żerowania lipieni w czerwcu i lipcu w tej wodzie. Z zasady najbardziej intensywne jest żerowanie na początku czerwca, czemu sprzyja obniżenie się poziomu wody i podwyższenie jej temperatury.

2. Generalnie niewielka cześć pokarmu jest pobierana z powierzchni wody. Moje dane wskazują, że nie więcej ni 1% ofiar pochodzi z tej strefy wody. Wysokiej skuteczności suchej muszki nie należy wiec wiązać z żerowaniem powierzchniowym.

3. Zwraca uwagę niska liczba imagines chruścików w całym dotychczas zebranym materiale z Sanu. Kontrastuje to z powszechnym poglądem wśród wędkarzy o wysokiej skuteczności suchych muszek imitujących chruściki. Brak imagines chruścików należy wiązać z ich niska dostępnością dla ryb (prawdopodobnie wylot z wody następuje za szybko).

4. Szerokie spektrum ofiar, pod względem kształtu barwy i zachowania się w i na wodzie, sugeruje możliwość stosowania różnych muszek. Brak jest przesłanek, by twierdzić, że lipienie żerują selektywnie. Umiejętnie natomiast omijają przynęty wędkarza.

Pełne i szczegółowe wyniki badania dostępne w P&L nr 33.

źródło P&L nr 33, aut. Stanisław Cios
tekst umieszczony za zgodą autora
opracowanie Krystian Niemy

O pstrągach Sanu

Termin i warunki badania:

– 1-3 maja 2004 r. – Woda podwyższona o około 15 cm, czysta. Na ogół było słonecznie. Temperatura powietrza w południe 15-20ºC. 6 pstrągów.

– 11-12 czerwca 2004 r. – Woda niska. 13 pstrągów, z których 3 miały puste żołądki.

– 9 lipca 2004 r. – 4 pstrągi, z których 3 miały puste żołądki.

– 26-28 maja 2005 r. – Poziom wysoki (dwie turbiny). Temperatura powietrza 20-25ºC.17 potokowców, z których dwa miały puste żołądki, i jednego tęczaka.

– 25-26 czerwca 2005 r. – Po dłuższym okresie wysokiej wody jej poziom szybko opadł, a temperatura powietrza podniosła się do około 30ºC.

– 11-16 lipca 2005 r. – Poziom wody się wahał, z związku ze zmianami w pracy elektrowni i częstymi burzami. Temperatura powietrza około 20-25ºC.

Wyniki badania:

Zawartość żołądków 49 pstrągów potokowych i jednego tęczaka złowionych w Sanie koło Leska w 2004 i 2005 r.

(skróty: l – larwa, p – poczwarka, pp – pływająca poczwarka chruścika, sub – subimago, im – imago).

Chruściki:

Hydropsyche l – 22

Hydropsyche pp – 39

H. incognita l – 8

H. saxonica l – 6

H. pellucidula l – 5

Glossosomatidae l – 9

Lepidostoma hirtum l – 9

Psychomyia pusilla l – 4

P. pusilla im – 3

P. luctuosus l – 7

P. luctuosus d – 8

Allogamus auricollis l – 11

Athripsodes bilineatus p – 6

Jętki:

Baetis l – 27

Baetis sub – 4

Baetis im – 7

Ephemerellidae l – 7

Ephemerellidae im – 1

Heptageniidae l – 6

Leptophlebiidae – 7

Muchówki:

Chironomidae (ochotki) l – 22

Chironomidae p – 4 67 50 15

Chironomidae im – 12

Simuliidae (meszki) im – 15

Skorupiaki:

Gammarus (kiełże) – 323

Bezkręgowce lądowe:

Formicidae (mrówki) – 37

Ryby:

Barbatula barbatula (ślizy) – 20

Cottus (głowacze) – 5

Phoxinus phoxinus (strzeble) – 5

Uwagi na temat odżywiania się ryb:

1. Zwraca uwagę mała ilość pokarmu w żołądkach pstrągów. Dotyczy to wszystkich dotychczas przeanalizowanych pstrągów z maja, czerwca i lipca. Tylko w materiale z 1994 r. dwie ryby żerowały intensywnie, w dodatku na kiełżach (odpowiednio 256 i 102 osobników).

Ryby żerują rzadko, ale za to na większych ofiarach. Taka sytuacja jest powszechna w populacjach pstrągów żerujących na rybach lub żabach, co potwierdzają liczne pstrągi z pustymi żołądkami.

Silna presja wędkarska może sprawiać, że ryby są wyjątkowo ostrożne i żerują słabiej.

2. Pstrągi żerowały na szerokim spektrum ofiar. Zwraca uwagę brak dominującej ofiary. Ochotki nie maja większego znaczenia, gdy są małe (poczwarki maja ok. 4-5 mm długości, są ciemnozielone, wpadające prawie w czerń).

3. Ryby. Zwraca uwagę duża liczba śliżów (prawdopodobnie nierozpoznane osobniki te były śliżami, gdy nie stwierdziłem obecności zębów gardłowych charakterystycznych dla ryb karpiowatych). Ich długość wynosiła około 5-12 cm. Wszystkie strzeble były w żołądku jednego pstrąga.

4. Ochotki (Chironomidae) – jedna ryba z niedawnego zarybienia żerowała prawie wyłącznie na ochotkach (poczwarkach i imagines). Odbiega to od zawartości żołądków dzikich ryb złowionych w tym czasie.

5. Kiełże (Gammarus) są to najliczniej zjadane ofiary. Zwraca uwagę jednak mała liczba kiełży w porównaniu do lipieni złowionych w tym samym czasie (zwłaszcza w czerwcu 2004 r.).

6. Mrówki (Formicidae) – zwraca uwagę stosunkowo wysoka liczba mrówek w czerwcu 2004 r. Występowały one także u lipieni.

7. Chruścik Hydropsyche incognita. Te sześć osobników z jednego pstrąga „przeszło do historii”, gdy okazały się nowym gatunkiem dla fauny Polski. Dalsze badania wykazały, że jest to gatunek pospolity w niektórych innych rzekach Polski. Pojawił się on w dużych ilościach m.in. w żołądkach lipieni z Popradu.

8. Jedyny analizowany tęczak wykazywał dobry apetyt, o czym świadczy duża liczba ofiar (174), zwłaszcza kiełży. Brak innych danych o tęczakach z Sanu uniemożliwia wyciąganie szerszych wniosków.

9. Z zasady pstrągi i lipienie zaczęły żerować powierzchniowo o zmierzchu. To żerowanie odbywało się prawdopodobnie na wylatujących z wody pływających poczwarkach chruścików. Wskazywałoby na to głośne żerowanie ryb.

Wnioski wędkarskie:

1. Na podstawie zawartości żołądków trudno jest wskazać jedną optymalna przynętę lub technikę połowu, bo żerowanie ryb było raczej słabe i na szerokim wachlarzu ofiar.

Obecność stosunkowo wielu ryb, wydaje się sugerować duża skuteczność mokrych much i streamerów, nawet do 10 cm długości.

Sucha muszkę uważam za relatywnie mniej skuteczna przynętę, choć w niektórych miejscach pojedyncze ryby mogą żerować intensywnie na „suszu”.

2. Pstrągi pochodzenia hodowlanego, zwłaszcza z niedawnych zarybień, z zasady nie miały pokarmu, lub było go niewiele.

Pełne i szczegółowe wyniki badania dostępne w P&L nr 33.

źródło P&L nr 33, aut. Stanisław Cios
tekst umieszczony za zgodą autora
opracowanie Krystian Niemy